تاریخچه اسرارآمیز گز: از دربار صفوی تا امروز

اگر از شیرینی‌های سنتی ایران حرف بزنیم، نمی‌شود از گز چشم‌پوشی کرد. این شیرینی سفید، نرم و خوش‌طعم، با پیشینه‌ای کهن و اسرارآمیز، امروز به عنوان نماد شهر اصفهان در عرصه ملی و بین‌المللی شناخته می‌شود. تاریخچه گز، سفری شیرین از دربار صفوی تا امروز دارد که با فرهنگی غنی و تکنیکی استادانه پیوند خورده است.  در این مقاله همراه تیم گز فردوس باشید تا از تاریخچه گز اطلاعاتی جذابی را کسب نمایید.

آغاز گز در عصر صفوی

ریشه‌های اولیه تولید گز به دوره صفوی (قرن 16-18 میلادی) باز می‌گردد. در این عصر، اصفهان به عنوان پایتخت فرهنگی و اقتصادی ایران از اهمیت زیادی برخوردار بود. تولید شیرینی‌های محلی از جمله گز در این شهر رونق زیادی داشت.

بر اساس منابع تاریخی، گز ابتدا با استفاده از شکر، سفیده تخم‌مرغ و نوعی شیره گیاهی به نام انگبین (حاصل از شیره درخت گون) تهیه می‌شد. این شیره، که از تغذیه نوعی حشره از گیاه گون تولید می‌ گردید، به عنوان مهم‌ترین مواد اولیه در تولید گز استفاده می‌شد.

مواد اولیه طبیعی: رمز خوشمزگی گز

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های گز استفاده از مواد اولیه طبیعی و باکیفیت است. این مواد شامل:
• انگبین (شیره گیاهی درخت گون) — شیرینی طبیعی با عطر خاص
• شکر — برای شیرینی بیشتر
• سفیده تخم‌مرغ — برای ایجاد بافت نرم
• آجیل (پسته یا بادام) — برای افزودن طعم و بافت
• گلاب (برگرفته از باغ‌های کاشان) — برای عطر و بوی دلنشین

این مواد با هم ترکیب می‌شوند و نتیجه این اختلاط شیرینی نرم و خوش‌طعم با بافتی خارق‌العاده می‌باشد.

پیشرفت تکنیکی در تولید گز

در عصر صفوی، تولید گز با استفاده از روش‌های سنتی و دستی انجام می‌شد. استادکاران گز با استفاده از دیگ‌های مسی، حرارت ملایم و هم زدن مداوم مواد، این شیرینی را شکل می‌دادند.

این تکنیک با گذشت محنت‌ها و پیشرفت تکنولوژی مدرن‌تر شد. با این حال، امروز هم بهترین نوع گز، همان گزی است که با استفاده از روش‌های سنتی تولید می‌شود — چون اینکار باعث حفظ بافت نرم، عطر طبیعی و طعم اصیل می‌گردد.

تنوع در تولید گز

اگرچه گز در عصر صفوی تنها در دربار استفاده می‌شد و شیرینی طبقه مرفه تلقی می‌ گردید، امروز این شیرینی در تمامی طبقات اجتماعی استفاده می‌شود. از مهمانی‌های نوروز تا شب چله، از محافل شادی تا دورهمی‌های خانوادگی، گز همیشه جزء جدا نشدنی این رسم و آیین‌های محلی باقی مانده است.

این شیرینی اکنون با تنوع زیادی از جمله:
• گز لقمه‌ای — مناسب برای پذیرایی
• گز آردی — با روکشی از آرد که شیرینی زیادی را مهار می‌کند
• گز پسته‌ای — با مغز پسته برای طعم غنی‌تر
• گز بادامی — با بادام برای تنوع در بافت

تولید می‌شود که هر کدام طرفداران خاص خود را دارد.

اهمیت اقتصادی و فرهنگی گز در اصفهان

تولید گز برای اصفهان تنها محدود به فروش محلی نمی‌شود؛ این شیرینی به عنوان یکی از مهم‌ترین سوغاتی‌های این شهر، سبب ایجاد اشتغال برای هزاران نفر از تولیدکننده‌ها، فروشنده‌ها و حتی صادرکننده‌ها گردیده است.

بر اساس آمار، هرساله حدود صدها تن گز از اصفهان به کشورهای اروپایی، حوزه خلیج فارس و حتی آمریکای شمالی صادر می‌شود که این امر علاوه بر ورود ارز، به معرفی فرهنگ و سنت‌های ایرانی در عرصه بین‌المللی کمک کرده است.

نکات نگهداری از گز

اگر می‌خواهید گز را برای مدت زیادی نگهداری کنید و از تازگی و طعم خوب آن استفاده نمایید، نکات نگهداری زیر را رعایت نمایید:
• نگهداری در ظرف دربسته برای پیشگیری از ورود رطوبت
• دور از نور مستقیم خورشید که باعث ذوب شدن شکر یا نرم شدن بافت می‌شود
• نگهداری در دمای خنک (ولی خارج از یخچال) برای حفظ تازگی

فواید مصرف گز برای بدن

اگرچه گز شیرینی محسوب می‌شود، مصرف متعادل این شیرینی می‌تواند برای بدن مفید باشد:
• انرژی‌زا بودن: گز برای بازسازی انرژی از دست‌رفته بدن استفاده می‌شود.
• منبع پروتئین: سفیده تخم‌مرغ و آجیل در گز، مقادیر زیادی از پروتئین دارد.
• مواد معدنی: پسته و بادام در گز، مواد معدنی مثل کلسیم، منیزیم و فسفر فراهم می‌کنند.
• کم بودن مواد نگهدارنده: استفاده از مواد اولیه طبیعی باعث می‌شود که این شیرینی عوارض مواد نگهدارنده را نداشته باشد.

گز در ادبیات و ضرب‌المثل‌های فارسی

گز تنها یه شیرینی نیست — این شیرینی در ادبیات عامیانه و ادبیات کهن ما هم نقش دارد:
• ضرب‌المثل «مثل گز از شیرینی بودن» برای خوب بودن و مطلوب بودن استفاده می‌شود.
• شعرا در آثار خود از گز برای توصیف شیرینی زندگی، دوستی و ارتباطات انسانی استفاده کرده‌اند.
• این شیرینی حتی در مهمانی‌های ادبی شاهان صفوی هم محوری برای گفتگو و تبادل فرهنگی بود.

نتیجه گیری:

تاریخچه گز تنها یک تاریخ غذایی نیست؛ بلکه بخشی از هویت فرهنگی مردم اصفهان و ایران را شکل می‌دهد. این شیرینی با پیشینه اسرارآمیز خود از عصر صفوی تا امروز، با استفاده از مواد اولیه طبیعی و تکنیک‌های سنتی تولید می‌شود و ضمن محافظت از اصالت خود، با پیشرفت تکنولوژی همگام گردیده است.

اگر می‌خواهید سفری شیرین به تاریخ و سنت‌های این شهر زیبا داشته باشید، گز را از یاد نبرید — شیرینی که خاطرات خوب و طعم ماندگار دارد.